Cụ Phạm Lý Chánh sinh ra và lớn lên tại làng Diêm Phổ, tổng Đức Vân, phủ Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam, nay là thôn Nam Cát, xã Tam Anh Nam, huyện Núi Thành, tỉnh Quảng Nam trong một gia đình nho giáo nghèo, giàu truyền thống yêu nước. Hiện cụ sống tại số nhà 12 Lê Duẩn, Khu phố 1, Phường 1, Thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị.
Trong thời kì đấu tranh chống đế quốc, phong kiến, cụ đã cùng gia đình giúp đỡ, che giấu cán bộ của Đảng hoạt động bí mật, tích cực tham gia các cuộc đấu tranh chống sưu cao thuế nặng. Được Đảng giác ngộ, năm 1945 cụ gia nhập đội quân cách mạng, là chiến sĩ giải phóng quân.
Cụ Phạm Lý Chánh, Chủ tịch Hội NCT phường 1, thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị báo cáo tình hình hoạt động
tại buổi làm việc với Đoàn công tác cuả Trung ương Hội tháng 5 năm2014
Trong 9 năm kháng chiến chống Pháp, cụ đã cùng đồng đội anh dũng chiến đấu chống quân thù, bị địch bắt tra tấn dã man, nhưng luôn một lòng trung thành với Đảng, với Tổ quốc, giữ vững khí tiết anh Bộ đội cụ Hồ. Năm 1953, cụ tìm cách vượt ngục, trở về đơn vị chiến đấu. Bị thương nặng “thập tử nhất sinh”, có lúc tưởng chừng đã cận kề cái chết, vậy mà cụ may mắn sống lại rồi tiếp tục chiến đấu. Từ mặt trận Quảng Nam - Đà Nẵng chuyển vào mặt trận Nam Bắc Khánh, lên mặt trận Tây Nguyên. Trong niềm vui chiến thắng, năm 1954, cụ tập kết ra Bắc, được Đảng phân công làm cố vấn ở Lào, giúp Campuchia, Đông Bắc Thái Lan xây dựng cơ sở. Tình hình Lào lúc bấy giờ gặp không ít khó khăn, chủ trương của bạn cũng như của ta, phải giải phóng cho được Đường 6, nối liền Cánh đồng Chum, bản San với Sầm Nưa, cụ cùng đơn vị hoàn thành sứ mệnh lịch sử giữ vững căn cứ cách mạng, trong sáng thủy chung với các nước bạn. Rồi đơn vị cụ lại kéo quân về mở Chiến dịch B5, Đường 9 Nam Lào, hiệp đồng chiến đấu lớn từ Cù Dinh, Ba De, Ba Thung, núi Quất, Tân Lâm rồi đến trận Gio An, diệt chỉ huy địch, giữ vững trận địa, bắt 27 lính thủy đánh bộ Mỹ. Gio An đã trở thành địa danh nổi tiếng với “Tiếng trống trận từ Gio An vọng đến” trong ca khúc “Tiếng đàn Ta lư” của nhạc sĩ Huy Thục, do nhạc sĩ Vĩnh An đệm đàn chiến thắng.
Bị thương cột sống do bom máy bay Mĩ B52, cụ ra Bắc điều trị rồi về làm giáo viên Trường Chính trị Trung Cao, giáo viên chiến thuật Trường Quân chính Quân khu Tả Ngạn. Do sức khỏe quá yếu, cấp trên cho cụ nghỉ hưu về Vinh làm Khu đội trưởng Cầu Đước, Bí thư Đảng ủy Cửa Nam, Phó Chủ tịch MTTQ thành phố Vinh và Chủ tịch Hội Chữ thập đỏ vừa lãnh đạo sản xuất, vừa lãnh đạo chiến đấu. Đánh không quân Mỹ ra miền Bắc, cụ được Đảng bộ đánh giá là cán bộ có trách nhiệm, năng động sáng tạo, sâu sát nhân dân, xây dựng nhiều phong trào thi đua, hành động cách mạng của quần chúng, góp phần tích cực xây dựng phường, thành phố đạt hiệu quả cao.
Đến năm 1979, cụ về Quảng Trị, được Đảng phân công làm Chủ tịch Mặt trận thị trấn Triệu Hải. Thị xã Quảng Trị được lập lại, cụ là Phó Chủ tịch Mặt trận thị xã Quảng Trị, rồi Chủ tịch Mặt trận của phường qua các thời kỳ, sau về làm Bí thư chi bộ, Trưởng ban công tác Mặt trận, Tổ trưởng hòa giải, Tổ trưởng an ninh nhân dân, Chủ tịch Hội Chữ thập đỏ, Uỷ viên Ban Chấp hành Hội Chữ thập đỏ thị xã Quảng Trị. Qua các phong trào “Đền ơn đáp nghĩa”, di dời quy tập mộ liệt sĩ, làm nhiều việc nghĩa, giành Cờ thi đua xuất sắc của Trung ương Hội cho thị xã Quảng Trị, cụ đã vinh dự được bầu là đại biểu đi dự Hội nghị Hội Chữ thập đỏ toàn quốc. Cụ đã được các báo Đại Đoàn kết, báo Công an Nhân dân, báo Người cao tuổi, báo Quảng Trị viết nhiều bài với những tít như “Ông già Thành cổ”, “Ông già nêu gương sáng”, “Tuổi già mà chưa nghỉ”...
Trải qua 68 năm chiến đấu và công tác không mệt mỏi, đến nay đã 98 tuổi đời, 65 năm tuổi Đảng, cụ vẫn đang đảm nhiệm chức Chủ tịch Hội NCT Phường 1, Ủy viên BĐD Hội NCT Thị xã Quảng Trị, tổ trưởng Đảng, tổ hòa giải, tổ 3 - khu phố 1. Với những cống hiến lớn lao cho Đảng, cho cách mạng, cụ đã được Đảng, Nhà nước tặng thưởng 09 Huân chương, trong đó có 02 Huân chương Chiến công hạng Hai, hạng Ba; 03 Huân chương Chiến sĩ vẻ vang Nhất, Nhì, Ba; 01 Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Nhất; 01 Huân chương Quyết thắng; 1 Huân chương Giải phóng hạng Nhất; 01 Huân chương Neo Lào Hắc Xạc cùng rất nhiều Huy chương, Kỉ niệm chương, Bằng khen, Giấy khen các loại…
Trong bài “Mừng thọ cụ ông Phạm Lý Chánh và cụ bà Văn Thị Hoàng” của Hội NCT Thị xã Quảng Trị nhân dịp Hội kết hợp với gia đình tổ chức lễ mừng thượng thọ cho 2 cụ vào ngày 26/12/2011, ông Lê Văn Phu, Trưởng BĐD Hội NCT thị xã Quảng Trị đã nêu: Nhìn lại quãng đời “Vạn lí trường chinh” khởi đầu đầy cam go đã đi qua, những phần thưởng cao quý mà Đảng và Nhà nước tặng thưởng, có thể nói cụ Phạm Lý Chánh là một trong những người kiên trung, bất khuất, thực hiện nghiêm lời dạy của Bác Hồ muôn vàn kính yêu “Trung với nước, hiếu với dân, nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng”. Cụ Phạm Lý Chánh xứng đáng là người con trung hiếu của đất Quảng anh hùng, là tấm gương sáng để lớp trẻ học tập và noi theo.
Tin, ảnh: Ngô Thị Mến