Chúng tôi may mắn "lọt" được vào đoàn khảo sát tua du lịch cộng đồng 8 tỉnh thuộc vùng Tây Bắc mở rộng do Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ Hà Kế San làm Trưởng đoàn. Trong suốt chuyến đi, câu chuyện về khai thác tiềm năng du lịch, phát triển kinh tế toàn tuyến, đặc biệt ở Vườn Quốc gia Xuân Sơn luôn sôi nổi, hấp dẫn…
Ánh nắng hắt xiên qua kẽ lá, nhảy nhót trên những tảng đá, tạo thành nhiều vệt hoa trên mặt nước trong vắt, mát rượi. Đường lên hang động cheo leo, có đoạn chúng tôi phải giúp nhau vượt qua những tảng đá tai mèo nhọn hoắt. Bên cạnh những nếp nhà nhuốm màu thời gian, nay xuất hiện nhiều nhà sàn truyền thống mới dựng, trang thiết bị đầy đủ sẵn sàng phục vụ nhu cầu nghỉ ngơi tại chỗ (homestay) cho du khách. Vườn Quốc gia Xuân Sơn hoang sơ đẹp như nàng tiên kiêu sa ẩn mình giữa thiên nhiên hùng vĩ, ôm ấp trong lòng những giá trị văn hóa truyền thống đặc trưng của đồng bào Mường, Dao đã nhiều thế kỉ gắn bó nơi thâm sơn cùng cốc này.
Đường vào Bản Cỏi hôm nay đã đổ bê-tông sạch đẹp, mềm mại cùng các cung đường len lỏi tỏa đi các xóm. Mái nhà thâm nâu giản dị trùm lên những bức tường gỗ, tường đất, nom đơn sơ mà ấn tượng không ngờ. Cả bản có gần 100 hộ chỉ có một, hai hộ người Mường, còn lại là người Dao. Người dân sống chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp như cấy lúa nước, chăn nuôi gia súc, gia cầm và tích cực tham gia bảo tồn phong tục tập quán tốt đẹp như nghi lễ cúng Bàn Vương, cấp sắc, các điệu múa xòe, múa chuông, đâm đuống; duy trì nghề truyền thống dệt thổ cẩm, đan lát, nấu rượu…
Bản Cỏi ghi dấu trong lòng du khách bởi đặc sản gà nhiều cựa gắn với truyền thuyết "Sơn Tinh, Thủy Tinh" năm xưa Vua Hùng kén rể tài. Gà quý ở đây đa số có từ 4 đến 6 cựa, một số có 7 đến 9 cựa; thịt thơm ngon, nhiều dinh dưỡng. Cùng với lợn lửng, rau sắng, gà nhiều cựa xuất hiện ngày càng nhiều trong thực đơn du khách khi đến Xuân Sơn. Hiện dự án phát triển gà nhiều cựa do Austraylia tài trợ và trồng rau sắng do Đan Mạch tài trợ đang mang lại nhiều lợi ích về việc làm, phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo tại địa phương.
.jpg)
Một góc Bản Cỏi hôm nay
Nhũ đá muôn hình muôn dạng vẫn là nét chung của các hang động trong lòng núi, như những bức điêu khắc kì thú tạc vào thiên nhiên. Chúng tôi vượt qua những tảng đá chênh vênh, chui qua khuôn cửa nhỏ hẹp để vào Hang Na, hang Sơn Tinh. Ai nấy ngỡ ngàng trước một không gian thoáng rộng, đẹp như tranh. Nhiều cánh đồng ruộng bậc thang thu nhỏ, xếp lớp lớp loang loáng nước khi bóng đèn pin rọi tới. Những thạch nhũ tạo nên cây chống trời, cây gạo, cánh chim đang bay hay một tòa cung điện lung linh của công chúa mĩ nhân con cưng nhà vua nào để lại… Chúng tôi như lạc vào chốn bồng lai tiên cảnh, bị cuốn hút thả hồn theo cảm xúc, đam mê bất tận. Bỗng một thành viên trong đoàn gõ nhẹ vào một cột đá. Âm thanh trong trẻo phát ra, vọng sâu vào lòng hang nghe huyền bí lạ thường… Một cán bộ hướng dẫn đoàn khảo sát cho biết, tại khu vực này đã phát hiện gần 50 hang động lớn nhỏ đẹp, lạ mắt, lung linh huyền ảo khi dòng suối ngầm chảy qua. Trong đó đặc biệt phải kể đến Hang Lạng dài 7km hun hút thông sang Hang Cỏi với suối ngầm hai dòng nóng lạnh trong vắt. Động Tiên có đường thông lên đỉnh núi hứng đủ nguồn không khí trong lành từ những tán cây xanh…
Ba đỉnh Núi Voi, Núi Ten, Núi Cẩn cấu tạo đá vôi ở độ cao hơn 1.000m so với mặt nước biển, tạo thành hình tam giác cân phủ kín bởi rừng nguyên sinh hoang sơ dày đặc cây gỗ quý nhiều năm tuổi. Sắp tới, tại khu vực này sẽ xây dựng tuyến cáp treo nối ba đỉnh núi; ngồi trên cáp treo, du khách sẽ nhìn rõ các Nhà máy Thủy điện Hòa Bình, Sơn La, các khu du lịch Tam Đảo, Ba Vì và Di tích Lịch sử Đền Hùng.
Bảo tàng Thiên nhiên Vườn Quốc gia Xuân Sơn là ngôi nhà hai tầng nhỏ xinh nằm khiêm tốn giữa bạt ngàn xanh. Mô hình chim thú, thực vật, động vật và cuộc sống sinh hoạt của đồng bào… tái hiện sinh động thông qua các hiện vật trưng bày. Vườn Quốc gia Xuân Sơn rộng hơn 15.000 ha trải dài trên địa bàn 29 thôn bản của 6 xã thuộc huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ; là một trong 15 vườn lớn nhất nước ta. Hệ thực vật đa dạng phong phú với hàng nghìn loài động, thực vật bậc cao; trong đó hàng chục loài quý hiếm được ghi trong sách đỏ Việt Nam và thế giới. Trong mênh mông rừng nguyên sinh, nhiều loại có giá trị bảo tồn và giá trị kinh tế cao như táu, lát, sến, dồi, vầu, kim giao và có kho thuốc Nam khổng lồ vô giá… Rừng chò chỉ được coi là giàu và đẹp nhất vùng. Và mới đây thôi, tháng 10/2016, Vườn Quốc Gia Xuân Sơn đã long trọng tổ chức Lễ đón Bằng Công nhận Cây Di sản cho quần thể 20 cây nghiến nghìn năm tuổi trên địa bàn xóm Lấp. Nhiều loài động vật đặc hữu như vượn đen tuyền, voọc xám, các loài khỉ, cú lợn, hổ, hươu, nai, sơn dương, báo gấm, gấu ngựa còn lưu giữ…
Đan xen giữa các làng bản, đồng ruộng, rừng núi, nhiều thác đẹp, hồ nước rộng xanh trong không chỉ cấp nước sinh hoạt mà còn là nơi cư ngụ của các loài cá suối, cá sông chỉ có ở miền sơn cước. Không gian thanh bình, thoáng đãng, trong ngày có đủ tiết bốn mùa Xuân, Hạ, Thu, Đông… Tất cả tạo nên bức tranh sơn thủy hữu tình say lòng du khách.
Ông Phạm Tâm Long, Giám đốc Vườn Quốc gia Xuân Sơn chia sẻ: Hiện quy hoạch du lịch Vườn đã phê duyệt; các dự án bảo tồn, phát triển gà nhiều cựa, nhân rộng vườn rau sắng; khôi phục nâng cấp, cải tạo, sửa chữa nhà ở của người Dao, người Mường đang triển khai tích cực. Đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng như hệ thống đường tuần tra kết hợp du lịch sinh thái, trung tâm du lịch, nhà khách... Một số hang động từng bước khai thác; đặc biệt, tuyến du lịch Xuân Sơn - Đền Hùng đi vào hoạt động... hấp dẫn ngày càng đông nhà khoa học, du khách đến tham quan, du lịch, nghỉ dưỡng. Ban Giám đốc Vườn cũng chủ động nhiều biện pháp quản lí, bảo vệ, phòng cháy chữa cháy rừng; tuyên truyền nâng cao nhận thức người dân trong bảo tồn, phát triển văn hóa du lịch, gìn giữ môi trường; đồng thời phối hợp thực hiện tốt chính sách hỗ trợ đầu tư phát triển cộng đồng.
Những giá trị văn hóa đặc biệt, nhiều sự vật, hiện tượng và cuộc sống sinh kế của người dân nơi đây được huyền thoại hóa bởi nhiều truyền thuyết dân gian góp phần tạo nên nét độc đáo riêng có. Hi vọng cùng với quy hoạch hợp lí trong tổng thể dự án du lịch cộng đồng vùng Tây Bắc, Vườn Quốc gia Xuân Sơn sẽ là sự lựa chọn lí tưởng cho du khách, để núi rừng nơi Đất Tổ mãi tươi mát xuân xanh./.