Ngày Thế giới phòng chống ngược đãi người cao tuổi (NCT), cụ thể hơn là Ngày Thế giới nhận thức về ngược đãi NCT (World Elder Abuse Awareness Day) được Mạng lưới Quốc tế về phòng chống ngược đãi NCT và Tổ chức Y tế Thế giới thuộc Liên hợp quốc (LHQ) khởi xướng vào năm 2006. Từ đó hầu như hàng năm, các quốc gia thành viên của LHQ và các tổ chức về NCT đều có các hoạt động tuyên truyền để nâng cao nhận thức của mọi người về phòng chống ngược đãi NCT.
Mục tiêu của Ngày Thế giới phòng chống ngược đãi NCT là tạo cơ hội cho cộng đồng trên toàn thế giới tăng cường nhận thức, hiểu biết về tình trạng ngược đãi, lạm dụng, bạo hành và bỏ mặc NCT, nhận thức về các quá trình văn hóa, xã hội, kinh tế, nhân chủng học có ảnh hưởng tới sự ngược đãi và bỏ mặc NCT; Ngoài ra, Ngày Thế giới phòng chống ngược đãi NCT còn được sự hỗ trợ của LHQ, cụ thể là trong Kế hoạch hành động toàn cầu có nội dung nâng cao nhận thức về tình trạng ngược đãi NCT trên thế giới đang trở thành mối đe dọa về nhân quyền và quyền sức khỏe cộng đồng. Ngày Thế giới phòng chống ngược đãi NCT được tổ chức như một chiến dịch kêu gọi mọi cá nhân, tổ chức, cộng đồng quan tâm hơn nữa tới thực tế ngược đãi, bỏ mặc và lạm dụng NCT.
Nhận biết về ngược đãi NCT
Tổ chức Y tế thế giới đã nghiên cứu về vấn đề ngược đãi NCT và đã cung cấp nhiều thông tin quan trọng như sau:
- Ước tính, cứ 10 NCT thì có 1 NCT bị ngược đãi hàng tháng.
- NCT sống trong các cơ sở dưỡng lão bị ngược đãi nhiều hơn ở cộng đồng.
- Ngược đãi NCT gây ra những tổn thương nghiêm trọng về thể chất và tổn thương lâu dài về tâm lý cho NCT.
- Tình trạng ngược đãi NCT tại những nước đang trong giai đoạn già hóa dân số tăng cao hơn nước khác.
Ngược đãi là hành động một lần hoặc nhiều lần của người khác gây tổn thương hoặc ức chế cho NCT. Sự ngược đãi là sự vi phạm nhân quyền bao gồm ngược đãi về thể chất, tâm lý, tình cảm, tài chính và vật chất, là sự cấm đoán, bỏ mặc, sự thiếu tôn trọng NCT. Ngược đãi gây ảnh hưởng rất lớn tới sức khỏe cộng đồng nhưng lại có rất ít số liệu, thông tin, nhất là ở các nước đang phát triển. Điều này có nghĩa là có rất nhiều vụ ngược đãi không được mọi người biết tới. Các chuyên gia ước tính là trong số 24 vụ chỉ có 1 vụ được phát hiện. Một trong những nguyên nhân là đa số NCT không muốn tố cáo vì người ngược đãi lại chính là người thân trong gia đình, hàng xóm hoặc chính quyền.
Mặc dù gặp khó khăn trong khảo sát nhưng một số nghiên cứu đã thống kê các loại hình ngược đãi tại một số nước có thu nhập cao và trung bình như sau:
- Ngược đãi về thể chất (bạo hành): chiếm 0.2 - 4.9%;
- Ngược đãi về tình dục (cưỡng bức): chiếm 0.04 - 0.82%;
- Ngược đãi về tinh thần: chiếm 0.7 - 6.3%;
- Ngược đãi về tiền, của cải (chiếm dụng, lạm quyền): chiếm 1.0 - 9.2%;
- Bỏ mặc (không quan tâm): chiếm 0.2 - 5.5%.
Kết quả khảo sát, điều tra một số nhà dưỡng lão ở Mỹ cho kết quả là số vụ ngược đãi tại các cơ sở chăm sóc như bệnh viện, cơ sở dưỡng lão, trung tâm chăm sóc dài hạn cao hơn tại cộng đồng, cụ thể là:
- 36% người được hỏi cho biết ít nhất có 1 lần tình cờ chứng kiến vụ ngược đãi thể chất đối với bệnh nhân cao tuổi trong năm vừa qua;
- 10% số người được hỏi cam kết là có ít nhất 1 trường hợp bạo hành đối với bệnh nhân cao tuổi;
- 40% người được hỏi thừa nhận là có ngược đãi về tinh thần đối với bệnh nhân cao tuổi.
Các vụ ngược đãi tại các cơ sở đa số xảy ra với các bệnh nhân được chăm sóc tại chỗ, ví dụ như đối xử thiếu tôn trọng, quát mắng, bỏ mặc không thay quần áo bẩn, không thăm hỏi, ít chăm sóc y tế, thuốc men kém, để cho họ bị đau đớn kéo dài, không động viên thăm hỏi v.v. Ngược đãi NCT dễ dẫn đến các chấn thương hoặc bị tàn tật suốt đời vì xương NCT rất dòn, dễ gãy, các vết thương lâu khỏi. NCT bị đau đớn về thể xác dễ bị buồn phiền, mệt mỏi và trầm cảm. Một nghiên cứu 13 năm đã cho thấy số NCT bị ốm đau, ngược đãi muốn chết nhiều gấp 2 lần số người không muốn.
.jpg)
Việt Nam hưởng ứng Ngày Thế giới phòng chống ngược đãi NCT (15/6/1015)
tại huyện Gia Lâm, TP. Hà Nội
Các khảo sát cho thấy tình trạng ngược đãi phụ thuộc vào một số yếu tố như: NCT có sức khỏe thể chất và tinh thần kém, ốm đau nhiều hay bị nghiện rượu, ma túy … bị ngược đãi nhiều hơn. Phụ nữ cao tuổi có nguy cơ bị ngược đãi hơn, họ ít được kính trọng hơn và hay bị xâm phạm tài chính. Phụ nữ cao tuổi thường phải chịu áp lực chăm sóc gia đình, làm việc nhà và không có thời gian rỗi, khi họ bị ốm đau khiến con cháu mất chỗ dựa và phải chăm sóc nên dẫn đến mệt mỏi, áp lực từ đó dễ gây ra ngược đãi.
Sống chung với con cháu trong một nhà cũng dễ xảy ra ngược đãi, hiện chưa rõ lí do cụ thể nhưng nếu con cái bị phụ thuộc (đặc biệt là tài chính) vào NCT càng nhiều thì càng dễ xảy ra ngược đãi. Trong nhiều trường hợp, các gia đình nghèo ngày càng có quan hệ xấu đi khi sức khỏe NCT ngày càng kém và cần tới sự chăm sóc của con cháu.
Sự cách li của NCT và người chăm sóc với xã hội cũng làm tăng nguy cơ ngược đãi. Chính vì vậy, sự hỗ trợ của xã hội, cộng đồng có tác dụng rất lớn, ví dụ: hàng xóm thăm hỏi tại nhà, tập huấn cho người chăm sóc, tổ chức đội tình nguyện viên hỗ trợ, các đoàn thể và chính quyền tới gia đình hòa giải, can thiệp, có chế độ trợ cấp cho NCT bị ốm đau ... Ngoài ra, nếu các dịch vụ chăm sóc và y tế đầy đủ, chất lượng cũng giúp làm giảm ngược đãi đối với NCT. Đặc biệt, nếu NCT được bảo vệ bằng hệ thống pháp luật đầy đủ, hiệu quả với các chế tài đủ mạnh sẽ góp phần ngăn chặn ngược đãi NCT rất nhiều, góp phần tạo nên một xã hội kính trọng và chăm sóc NCT. Trong đó, các Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, Bộ Y tế, các chương trình giáo dục, đào tạo đóng vai trò quan trọng nhất.
Hành động của Tổ chức Y tê Thế giới (WHO)
Để góp phần ngăn chặn ngược đãi NCT, WHO và các đối tác đã có nhiều sáng kiến, hoạt động, cụ thể là:
- Thu thập các bằng chứng về tình trạng, loại hình ngược đãi NCT để nâng cao nhận thức.
- Xây dựng các tài liệu hướng dẫn cách ngăn chặn ngược đãi cho các nước thành viên của LHQ.
- Chia sẻ thông tin cho các quốc gia và hỗ trợ họ phòng chống ngược đãi NCT.
- Hợp tác với các cơ quan, tổ chức quốc tế để ngăn chặn ngược đãi NCT trên toàn thế giới.
WHO hy vọng, trong thời gian tới, nhận thức về tình trạng ngược đãi NCT và trách nhiệm bảo vệ quyền của NCT trên thế giới sẽ được nâng lên, đây cũng chính là những biện pháp thực tế để tiến tới mục tiêu phát triển bền vững của LHQ.
Nguồn: Theo tài liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)
Người dịch: Nguyễn Oanh; ảnh: Lê Xuân Đảng